بررسی تحولات افغانستان
بعد از به قدرت رسیدن طالبان، مقامات طالبان هر از گاهی به منظور ادای حج تمتع یا عمره به عربستان سعودی سفر کرده‌اند. این سفرها طبیعی به نظر می‌رسد چرا که مقامات طالبان سال‌ها مخفیانه زندگی کرده و از زیارت حج محروم بوده‌اند. با این وجود در این اواخر سفرهای زیارتی مقامات حکومت طالبان به عربستان بیشتر از قبل شده است آن هم در ایام خارج از موسم حج.
بهمن ماه 1403 سراج‌الدین حقانی از بلندپایه‌ترین مقامات حکومت طالبان و در فروردین ماه 1404 امیرخان متقی وزیر امور خارجه این کشور به عربستان سفر کردند که طبق اظهارات ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان، ریاض از متقی با تشریفات دیپلماتیک، استقبال گرمی کرده است.
با وجود آن که این سفرها عادی به نظر می‌رسند اما همزمان با این سفرهای زیارتی، مسائل دیگری نیز قابل طرح هستند. به عبارت دیگر، می‌توان گفت که مقامات طالبان از حج به عنوان وسیله‌ای برای برقراری تعامل و تأمین روابط بهره می‌برند. آنچه این فرضیه را بیشتر تقویت می‌کند انجام این سفرها پس از بازگشایی مجدد سفارت عربستان سعودی در کابل است.
می‌توان این رابطه بین دو اقدام عربستان و افغانستان را این گونه تفسیر کرد که عربستان سعودی با بازگشایی مجدد سفارت خود در کابل پس از دو سال تعلل و تعطیلی، دیپلماسی فعالی را در قبال افغانستان و حکومت طالبان در پیش گرفته است. در این سو، مقامات طالبان به این رویکرد عربستان، با سفرهای متعدد خود واکنش مثبت نشان داده‌اند. خروجی این روند می‌تواند به انجام مذاکرات و ایجاد توافقاتی میان دو طرف منجر شود.
هدف ریاض از تعامل مجدد با طالبان
زمانی که طالبان مجدداً در افغانستان به قدرت رسید، تحلیل برخی کارشناسان بر این بود که با توجه به سیاست ریاض در دوره اول حکومت طالبان، در این دوره هم مقامات سعودی روابط گرمی با حکومت طالبان برقرار خواهد کرد اما در عمل عکس این انتظار رخ داد. پس از حاکمیت طالبان، ریاض در اواخر 1401 به بهانه تهدیدات امنیتی، سفارت خود را در کابل تعطیل کرد و کارمندان آن را به پاکستان منتقل کرد.
به‌طور طبیعی برای کشوری مانند عربستان سعودی، سیاست دوری از اوضاع و تحولات افغانستان که درجه بالایی از اهمیت را در معادلات منطقه‌ای دارد، غیر قابل پذیرش است. آن هم در شرایطی که رقیب آن یعنی قطر به شدت درگیر اوضاع افغانستان است و امتیازات حاصله از آن را نصیب خود کرده است.
با توجه به این که برخی مقامات ارشد حکومت طالبان مانند امیرخان متقی و سراج الدین حقانی تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان اجازه سفر ندارند، اخذ مجوز سفر این مقامات توسط عربستان از تلاش ریاض برای تعامل با کابل حکایت دارد. در طول 3 دو سال گذشته، ریاض برای چندین تن از مقامات حکومت طالبان مجوز سفر اخذ کرده است که هیچ کدام به اندازه سفر سراج الدین حقانی حائز اهمیت نیست.
بر اساس همین نگرش می‌توان بازگشت ریاض به کابل را انگیزه‌سنجی کرد. به نظر می‌رسد عربستان پس از یک دوره زمانی سیاست نظارت و انتظار، به جمع‌بندی درباره سیاست خود در افغانستان رسیده است و مسیر تعامل فعال را در پیش گرفته است. ریاض با بازگشایی مجدد سفارت در کابل و فرستادن سفیر مقیم به این شهر در تلاش است تا مجدداً سهم خود را از معاملات افغانستان به‌دست آورد.
هدف‌گذاری طالبان از تقویت روابط با عربستان
هر چند طالبان در بدو حاکمیت مجدد بر افغانستان، تمایل جدی برای تعامل نزدیک با عربستان نداشت اما اکنون به دلایلی چند تعامل نزدیک با ریاض را در دستور کار قرار داده است. نخست، حکومت طالبان صرف نظر از هر موضوع دیگر نیازمند روابط گسترده با کشورهای جهان است تا نشان دهد که این حکومت در انزوا قرار ندارد؛ دوم، برقراری روابط با عربستان این مفهوم را دارد که حکومت طالبان با یکی از مهم‌ترین کشورهای اسلامی در تعامل به‌سر می‌برد.
سوم، عربستان با توجه به ظرفیت‌های کلان سرمایه‌گذاری می‌تواند نقش مفید و موثری در اقتصاد حکومت طالبان داشته باشد و چهارم، عربستان با توجه به روابط دوستانه با کشورهای غربی به‌خصوص ایالات متحده و شخص ترامپ، می‌تواند میانجی خوبی بین کابل و واشنگتن باشد.
سفر متقی به ریاض قبل از سفر ترامپ به عربستان
ذیل آخرین مورد یعنی نقش میانجگیری عربستان بین کابل و واشنگتن، باید متذکر شد که قرار است رئیس جمهور آمریکا به زودی به ریاض سفر کند. وعده سرمایه‌گذاری 600 میلیارد دلاری بن سلمان در آمریکا، سبب شد که ترامپ توجه ویژه‌ای به این کشور کند و عربستان را به عنوان اولین مقصد سفر خارجی خود انتخاب کند.
به نظر می‌رسد مقامات حکومت طالبان درصدد هستند تا بن سلمان را واسطه قرار دهند تا ترامپ رویکرد سازنده‌ای در قبال افغانستان در یپش گیرد. هر چند که مذاکرات مستقیمی بین مقامات حکومت طالبان و مقامات آمریکایی شروع شده است، اما این مذاکرات با مقامات رده چندم آمریکایی است و تصمیم‌گیر نهایی شخص ترامپ است. لذا احتمالا یکی از اهداف اصلی سفر امیر خان متقی به عربستان این است که مقامات سعودی را متقاعد سازد تا ترامپ را به تعامل مثبت با کابل تشویق و ترغیب کنند.
