بررسی تحولات افغانستان
مقامات حکومت طالبان پس از تثبیت قدرت، به دنبال رشد اقتصادی و توسعه زیرساخت‌های افغانستان بوده‌اند که بخشی بزرگی این از تلاش‌ها همسو و هم‌راستا با اقدامات کشورهای آسیای مرکزی است. از همین رو، تمایل کابل به برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای این منطقه افزایش یافته است. در مقابل تقریباً تمام جمهوری‌های آسیای مرکزی (تاجیکستان کمتر) نیز به توسعه مشارکت با افغانستان، در زمینه‌های دوجانبه و چندجانبه ابراز تمایل کرده‌اند به طوری که در سال گذشته، قزاقستان تصمیم قابل توجهی در جهت همکاری با افغانستان گرفت و طالبان را از لیست سازمان‌های تروریستی حذف کرد.
فرصت‌های ژئواکونومیکی بین افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی بسترهای لازم را برای توسعه و گسترش روابط فراهم می‌کند. برای درک بهتر این فرصت‌ها به برخی از پروژه‌های راهبردی مشترک اشاره می‌شود.
ترانس افغان و رویای ازبک‌ها
در میان کشورهای آسیای مرکزی، ازبکستان به دلیل هم‌مرز بودن با چهار کشور دیگر از اهمیت محوری برخوردار است. اما این کشور محصور در خشکی همواره به دنبال اتصال به آبهای آزاد بوده است که یکی از آنها بنادر پاکستان است. ایجاد خط آهن ترانس افغان یکی از پروژه‌های مهم در روابط ازبکستان و افغانستان است و برای اتصال آسیای مرکزی به اقیانوس هند از طریق خاک افغانستان طراحی شده است. در واقع، این پروژه با عبور از افغانستان، آسیای مرکزی را به آسیای جنوبی وصل می‌کند و از مهم‌ترین پروژه‌های افغانستان، ازبکستان و پاکستان است. اخیرا نیز قزاقستان و ازبکستان برای ساخت خط‌آهن یک شرکت مشترک تأسیس کرده‌اند و ازبکستان در تلاش است تا کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات و قطر را در سرمایه‌گذاری تشویق کند.
بر اساس برنامه‌ریزی‌های اولیه، خط اصلی به طول ۵۷۳ کیلومتر با ظرفیت ۲۰ میلیون تن در سال پیش‌بینی شده است. براساس اظهارات رسمی، ساخت این راه آهن در اوایل سال جاری آغاز خواهد شد. در همین راستا، هیئتی از تاشکند قبل از اجلاس سران اکو سال گذشته برای گفتگو در مورد این پروژه به افغانستان سفر کرد. راه آهن ترانس افغان را می‌توان رویای ازبک‌ها برای اتصال به دریاهای آزاد عنوان کرد که اکنون با برقراری امنیت نسبی در افغانستان، بیش از هر زمان دیگری برای آن تلاش می‌کنند. اخیرا نیز بازسازی خط آهن حیرتان-مزار شریف در مرز ازبکستان- افغانستان جشن گرفته شد.
تاپی و امید ترکمنستان
ترکمنستان به عنوان چهارمین دارنده منابع گازی جهان همواره به دنبال یافتن بازارهای جدیدی بوده است که یکی از آنها انتقال گاز به بازارهای بزرگی مانند هند و پاکستان از طریق خاک افغانستان است. ترکمنستان مصمم است تا این پروژه را که سال‌ها بر زمین مانده، به سرانجام برساند و در دو سال اخیر تکاپوی ترکمن‌ها در این زمینه به شدت افزایش یافته است. پیشرفت اخیر در مرحله سوم توسعه بزرگترین میدان گازی ترکمنستان اهمیت ارتقای خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) را افزایش داده است. انتظار می‌رود که افغانستان به عنوان گذرگاه اصلی گاز ترکمنستان نقش کلیدی ایفا کند.
این پروژه علاوه بر تامین بخشی از گاز مصرفی افغانستان، می‌تواند درآمدهای ترانزیتی را نصیب این کشور کند. البته باید توجه داشت که پروژه تاپی از منظر برخی کارشناسان به عنوان رقیب خط لوله گاز ایران به پاکستان مطرح بوده که اخیرا پاکستان تلاش برای تکمیل این پروژه در خاک خود را روی دست گرفته است. بنابراین، احیای پروژه خط لوله گاز ایران – پاکستان موسوم به خط لوله صلح می‌تواند آینده تاپی را با ابهام رو برو کند.
احیای کاسا-۱۰۰۰
هرچند روابط طالبان و تاجیکستان نسبت به سایر جمهوری‌های منطقه اندکی تیره است، اما تاثیر تنش سیاسی بر تجارت بین افغانستان و تاجیکستان عمیق نبوده است. به عنوان مثال، در اوایل سال گذشته، دو کشور قرارداد خود را در زمینه مبادله برق را تمدید کردند که حجم آن در سال گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. در همین راستا، خط فشار قوی موسوم به کاسا 1000 که مانند خط لوله گاز تاپی، جمهوری‌های آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به پاکستان متصل می‌کند، یکی از امیدوارکننده‌ترین پروژه‌های تاجیکستان و قرقیزستان محسوب می‌شود.
بانک جهانی به تازگی اعلام کرده است که کار پروژه کاسا هزار به درخواست سه کشور دخیل در این پروژه و برای پشتیبانی از مردم افغانستان، در این کشور از سر گرفته می‌شود. این تصمیم بانک جهانی یک اقدام قابل تامل است چرا که این نهاد بین‌المللی تقریبا تمامی کمک‌های خود به افغانستان را پس از سقوط جمهوریت متوقف کرد.
نتیجه‌گیری
حکومت طالبان برای تحقق سیاست خارجی اقتصاد محور خود و نیز به منظور یافتن راه بدیلی برای پاکستان، نگاه ویژه‌ای به آسیای مرکزی دارد. فرصت‌های اقتصادی کشورهای شمالی برای افغانستان و نیز ظرفیت ژئواکونومیک افغانستان برای آسیای مرکزی سبب شده است که نوعی از تعامل اقتصادی بین این دو حوزه شکل گیرد. افزایش صادرات و واردات، دهلیزهای حمل و نقل، و پروژه‌های انرژی محورهای این تعامل هستند. با این وجود برخی چالش‌های فرا روی این همکاری قرار دازند که از آن جمله گروه‌های تروریستی مخالف کشورهای آسیای مرکزی و کانال قوش تپه که در شمال افغانستان توسط حکومت احداث شده است، از این جمله هستند.
