بررسی تحولات افغانستان
دومین نشست سازمان ملل برای افغانستان با حضور نمایندگان 28 کشور در روزهای یکشنبه و دوشنبه 28 و 29 بهمن / دلو برگزار شد. این نشست چنانچه پیش‌بینی می‌شد به تصمیمات مشترک اجرایی نرسید و ماهیت مشورتی یافت. این یادداشت به نقد و ارزیابی این نشست می‌پردازد.
نقش محوری سازمان ملل در روند جدید افغانستان
ده ماه پس از نشست اول دوحه در اردیبهشت / ثور 1401 به میزبانی سازمان ملل، شورای امنیت دستور تهیه یک گزارش ارزیابی از اوضاع افغانستان را داد. پس از تهیه این گزارش، شورای امنیت قطعنامه‌ای صادر کرد که می‌توان نشست دوم دوحه را ماحصل آن دانست. این فرآیند حکایت از آن دارد که شورای امنیت نیز در این روند دخیل است. سخنان دبیر کل سازمان ملل در پایان نشست دوحه نشان داد که این نهاد عزم جدی برای تداوم این روند دارد؛ گوترش از قید فوریت برای تعیین نماینده ویژه این سازمان برای حل و فصل قضایای افغانستان استفاده کرد و در عین حال از تدوام نشست‌های این سازمان برای افغانستان خبر داد.
این رویکرد نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، در چشم‌انداز تحولات آینده افغانستان، سازمان ملل همانند پروسه بن 2001 نقش محوری را ایفا خواهد کرد. موفقیت سازمان ملل در روند پیش رو، در گرو این است که مستقلانه عمل کند و روند را تحت تاثیر قدرت‌های کلان به سوی اهداف خاصی منحرف نکند. از این رو، حفظ استقلال نسبی سازمان ملل در برابر قدرت‌های رقیب، شرط اساسی موفقیت در افغانستان است.
برجسته‌شدن جامعه مدنی و کمرنگ شدن گروه‌های سیاسی – نظامی مخالف طالبان
در نشست دوحه، نمایندگانی از گروه‌های سیاسی و جبهه‌های نظامی مخالف طالبان از جمله «جبهه مقاومت ملی افغانستان» و «شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان» دعوت نشدند در عوض نمایندگانی از جامعه مدنی و فعالان زن دعوت شدند. این دعوت و عدم دعوت جناح‌های افغان در نشست دوحه پیام دارد.
در حالی که گروه‌های سیاسی و جبهه‌های نظامی مخالف طالبان چشم‌انتظار حمایت خارجی و فرصت حضور در نشست‌های مهمی مانند نشست دوحه هستند، رویکرد نشست دوحه نشان داد که نخست استفاده از زور (نظامی‌گری) و حمایت از حرکت‌های مسلحانه در دستور کار نیست. دوم، محور این روند، تعامل با حکومت موجود است و طرح و برنامه‌های بلندپروازانه گروه‌های سیاسی مخالف مانند نظام فدرالی جایگاهی ندارد، سوم، برای اصلاح وضعیت موجود از جمله بحث آموزش و حقوق زنان به جامعه مدنی افغانستان اتکا خواهد شد.
اهمیت دولت فراگیر، حقوق مدنی و حق تحصیل زنان
نشست دوحه با حضور نمایندگان ویژه کشورها در امور افغانستان نشان داد که تمام کشورهای منطقه، جامعه جهانی و نهادهای بین‌المللی درباره تشکیل دولت فراگیر متشکل از تمام اقوام و مذاهب افغانستان و حق آموزش برای دختران توافق نظر دارند. در این نشست به صورت واضح بیان شد که بدون تشکیل دولت فراگیر، عدم رعایت حقوق اساسی و عدم رعایت حق زنان بخصوص حق آموزش دختران، شناسایی رسمی حکومت طالبان یک امر ممتنع می‌باشد. این در حالی است که حکومت طالبان انتظار داشت که اقدامات این حکومت در زمینه تأمین امنیت، مبارزه با داعش و محو کشت مواد مخدر می‌توانند بعنوان فاکتورهای مهم، زمینه را برای شناسایی رسمی هموار کند.
مدیریت ضعیف سازمان ملل در نشست دوحه
امتناع حکومت طالبان از اعزام نماینده به نشست دوحه، ضعف مدیریتی برای نهاد برگزار کننده این نشست تلقی می‌شود چرا که این نهاد بین‌المللی نتوانست در اولین گام از یک روند مهم، قدرت مدیریت خود را نشان دهد و یک طرف مهم قضیه (حکومت طالبان) از حضور در نشست خودداری کرد. سازمان ملل با درک ملاحظات دو طرف (حکومت طالبان و جامعه مدنی) باید میزبانی را به نحوی مدیریت می‌کرد تا فرصت حضور طرفین در نشست فراهم می‌شد. قابل پیش‌بینی بود که با ادبیات مرسوم نمایندگان جامعه مدنی، حکومت طالبان از اعزام نماینده به این نشست خودداری می‌کند. به همین دلیل، حکومت طالبان به رغم درک این نکته که حضور در نشست می‌توانست فرصتی برای گفتگو با جهان باشد، از حضور در آن خودداری کرد.
نقش تعیین کننده کشورهای منطقه
آن طور که پیش‌بینی می‌شد، شورای امنیت سازمان ملل و دبیر کل این سازمان نتوانستند در خصوص تعیین نماینده ویژه برای افغانستان، ملاحظات کشورهای منطقه را نادیده بگیرند و یا در برابر دیدگاه‌های متعارض کشورهای ذیدخل در قضیه افغانستان، به صورت یک جانبه عمل کنند. در نشست دوحه، دبیر کل سازمان ملل وعده داد که در خصوص تعیین نماینده ویژه با تمام کشورهای ذیدخل در قضایای افغانستان و حکومت طالبان، مشورت‌های ژرف و سازنده را آغاز خواهد کرد. احتمالا گوترش به این درک رسیده است که تعیین نماینده ویژه بدون در نظر گرفتن دیدگاه‌های کشورهای منطقه و حکومت طالبان، شکست بزرگی در این روند خواهد بود که ناکامی آن به نام وی ثبت خواهد شد.
