بررسی تحولات افغانستان
قرار است وزیر خارجه حکومت طالبان 17 مهر/میزان به دعوت رسمی دهلی به این کشور سفر کند. سفر امیرخان متقی به هند، پس از حضور رسمی وی در نشست منطقه‌ای موسوم به «فرمت مسکو»، از منظر روابط بین‌الملل یک تحول مهم در دیپلماسی منطقه‌ای افغانستان محسوب می‌شود.
این سفر از لحاظ سیاسی نشان‌دهندۀ مرحله‌ای جدید در روابط افغانستان و هند است؛ مرحله‌ای که از «تعامل عادی» به «گفت‌وگوی هدفمند سیاسی و اقتصادی» در حال گذار است. در واقع، هند با دعوت از متقی، نه‌تنها به سمت شناسایی رسمی طالبان گام می‌گذارد، بلکه دارد ضرورت یک تعامل واقع‌گرایانه برای مدیریت منافع منطقه‌ای هند را به بازیگران منطقه‌ای و داخلی افغانستان به نمایش می‌گذارد. این نوع حرکت هند، حساب کار را برای مخالفان نظام طالبان در افغانستان نیز مشخص می‌سازد.
دیپلماسی بازسازی‌شده؛ زمینه‌ای برای سفر امیرخان متقی به هند
پس از فروپاشی نظام جمهوریت، ساختار و کارکرد نمایندگی دیپلماتیک افغانستان در دهلی‌نو از کار افتاد. یکی از اهداف بنیادین سفر امیرخان متقی به هند، فعال‌سازی و بازسازی مجدد نمایندگی‌های دیپلماتیک افغانستان در هند است. پس از بسته‌شدن سفارت کابل در دهلی، حکومت طالبان به‌طور مداوم برای اعزام نمایندگان خود به این سفارت تلاش کرد، ولی این تلاش در سطح امور کنسولی باقی ماند. در سفر امیرخان متقی به هند قرار است نمایندگی سیاسی حکومت طالبان عملاً حضور و فعالیت دیپلماتیک و سیاسی خود را آغاز کند. چنین اقدامی در چنین شرایطی برای حکومت طالبان در سطح بین‌المللی اهمیت بالایی دارد، زیرا هر کشوری که نمایندۀ سیاسی حکومت طالبان را بپذیرد، به‌طور غیررسمی مشروعیت و رسمیت نسبی برای حکومت طالبان ایجاد می‌کند.
شناسایی رسمی؛ دستور کار احتمالی در سفر امیرخان متقی به هند
هند مدت کوتاهی پس از «سیاست صبر و نظاره‌گری» به سمت روابط تعاملی با حکومت طالبان گام گذاشت و در سیاست جدید خود از مدل سیاسی «تعامل بدون شناسایی» استفاده کرد. این نوع سیاست هند با حکومت طالبان تاکنون به‌طور مؤثر و بدون نوسان به پیش رفته است. این در حالی است که اسلام‌آباد در راهبرد سیاسی خود با کابل، نوسانات و چالش‌های زیادی را طی چهار سال گذشته تجربه کرده است.
در فضای رقابتی منطقه، اقدامات کشورها گاهی حالت غافل‌گیرکننده و «یک گام پیشتر از رقبا» بوده است؛ چنان که روسیه نسبت به چین این گونه عمل کرد و از کارت شناسایی رسمی حکومت طالبان استفاده کرد. بسیار محتمل است که دهلی‌نو در تقابل و رقابت با اسلام‌آباد، بازی را به این سمت ببرد و با شناسایی رسمی حکومت طالبان، یک گام بیشتر از اسلام‌آباد بردارد. این سیاست، بدون تردید اسلام‌آباد را نه‌تنها غافل‌گیر، بلکه دچار سراسیمگی و آشفتگی خواهد ساخت.
دهلی-کابل؛ موازنه در برابر پاکستان
تنش‌های فزاینده میان حکومت طالبان و پاکستان در سه سال گذشته، بستر مهمی برای درک ابعاد سیاسی سفر امیرخان متقی به هند است. بر این اساس، نزدیک شدن کابل به دهلی به‌عنوان اهرم توازن در برابر اسلام‌آباد تلقی می‌شود. با این حرکت، کابل تلاش دارد نشان دهد که وابستگی کامل به پاکستان پایان یافته و اکنون گزینه‌های دیپلماتیک متنوعی در اختیار دارد.
از منظر هند نیز، بهره‌گیری از اختلاف پاکستان با حکومت طالبان می‌تواند فرصت‌های نفوذ پاکستان را در خاک افغانستان کاهش دهد که این امر به نفع راهبرد سیاسی هند در افغانستان تمام می‌شود. در واقع، هر دو طرف در این تعامل به‌دنبال کاهش فشار از سوی بازیگر سوم هستند. حکومت طالبان تمایل دارد با حفظ استقلال سیاسی در برابر پاکستان و تعامل گسترده با هند، برای خود در جنوب آسیا فضای تنفسی جدید ایجاد کند و هند نیز می‌خواهد برای کنترل تهدیدات امنیتی در امتداد مرزهای غربی خود، زمینه‌های نفوذ پاکستان را در مناطق پیرامون، از جمله در خاک افغانستان، محدود کند.
رقابت ژئواقتصادی هند؛ افغانستان به‌مثابۀ توازن
از نظر هند، نه‌تنها نقش انحصاری و گستردۀ پاکستان در افغانستان منافع منطقه‌ای هند را تهدید و محدود می‌کند، بلکه حضور پررنگ چین در افغانستان، گسترۀ منافع هند را در منطقه محدود می‌سازد.
حضور فعال چین در افغانستان، به‌ویژه با سرمایه‌گذاری در معادن و انرژی و مهمتر از آن تلاش برای اتصال افغانستان به پروژه کریدور اقتصادی چین – پاکستان (CPEC)، موجب نگرانی هند از انحصار اقتصادی پکن در این کشور شده است. بنابراین، سفر امیرخان متقی به هند ابعاد اقتصادی و راهبردی نیز دارد.
حکومت طالبان با آگاهی از رقابت میان قدرت‌های آسیایی، تلاش دارد با تنوع‌بخشی شرکای اقتصادی، از وابستگی یک‌جانبه به چین و پاکستان رهایی یابد. هند نیز با هدف حفظ توازن منطقه‌ای، تمایل دارد در اقتصاد افغانستان سهم داشته باشد تا از شکل‌گیری یک نظم اقتصادی تحت سلطۀ چین جلوگیری کند.
با این نگاه، یکی از محورهای کلیدی مذاکرات در سفر امیرخان متقی به هند، آینده بندر چابهار و مسیر ترانزیتی چابهار – افغانستان – آسیای مرکزی است. برای حکومت طالبان، تداوم کارکرد چابهار نه‌تنها امکان دریافت کمک‌های هند به افغانستان، بلکه راهی برای کاهش وابستگی به بنادر کراچی و گوادر است. از منظر هند، گفت‌وگو درباره چابهار هم وزن گفت‌وگوهای سیاسی اهمیت دارد.
تداوم کمک‌های بشردوستانه؛ نفوذ اجتماعی هند
از زمان سقوط دولت پیشین افغانستان، هند یکی از معدود کشورهایی بوده که بدون شناسایی رسمی حکومت طالبان، کانال کمک‌های انسان‌دوستانه را برای حمایت از مردم افغانستان فعال نگه داشته است. دهلی‌نو تلاش کرد از طریق سیاست «کمک بشردوستانه» از خود تصویر یک بازیگر مسئول را در بحران‌های انسانی به نمایش بگذارد. هند موفق شد با این نوع سیاست، تداوم نفوذ نرم خود را در میان مردم افغانستان حفظ کند. اگر مقایسه‌ای بین سیاست نرم هند و پاکستان در افکار عمومی افغانستان انجام شود، به وضوح مقبولیت هند نزد مردم افغانستان قابل درک است.
پاکستان با کمک به جهاد افغانستان در مقابل شوروی و پذیرش مهاجرین افغانستان، خانۀ دوم افغان‌ها به حساب می‌آمد ولی سیاست‌های دو دهه اخیر پاکستان، مخصوصاً در قبال مهاجرین افغانستان، تمام تلاش‌ها و هزینه‌های پاکستان را در طول این سال‌ها ضرب در صفر کرد. در حالی که هند، با توجه با زیرکی تلاش کرده است جایگاه خود را هم‌زمان نزد ملت و حکومت افغانستان تقویت کند.
حکومت طالبان سیاست کمک‌های بشردوستانۀ هند را فرصتی برای کسب یک منبع حمایتی تازه‌ای در عرصۀ دیپلماتیک و اقتصادی افغانستان دانست و از آن استقبال کرد.
مطالب مرتبط
تحلیلی بر سفر نماینده ویژه هند به افغانستان
دورنمای گسترش روابط هند و حکومت طالبان
جمع‌بندی
سفر امیرخان متقی به هند نشانگر مرحله‌ای تازه در دیپلماسی افغانستان و آغاز گذار روابط کابل و دهلی به‌سوی گفت‌وگوهای هدفمند سیاسی و اقتصادی است. این سفر بیانگر واقع‌گرایی تازه هند در قبال حکومت طالبان و تمایل ضمنی آن به شناسایی رسمی حکومت طالبان است. هم‌زمان، احیای نمایندگی سیاسی و دیپلماتیک افغانستان در دهلی برای حکومت طالبان جنبه‌ای مشروعیت‌سازی دارد.
در سطح ژئوپلیتیکی، سفر امیرخان متقی به هند ابزاری برای موازنه‌سازی کابل در برابر پاکستان و فرصتی برای هند جهت مهار نفوذ اسلام‌آباد و چین در افغانستان است. دهلی‌نو با تمرکز بر پروژه‌هایی مانند بندر چابهار و مسیرهای ترانزیتی جایگزین، در پی حفظ توازن ژئواکونومیک منطقه‌ای است. همچنین، تداوم کمک‌های بشردوستانۀ هند، حتی بدون شناسایی رسمی حکومت طالبان، نفوذ نرم این کشور را در میان مردم افغانستان تقویت کرده است.
در مجموع، سفر امیرخان متقی به هند نماد شکل‌گیری واقع‌گرایی دیپلماتیک جدیدی در جنوب آسیاست؛ واقع‌گرایی‌ای که هم به حکومت طالبان فرصت مشروعیت‌سازی سیاسی در سطح بین‌الملل می‌دهد و هم هند را به بازیگری فعال و موازنه‌گر در معادلات افغانستان بدل می‌سازد.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
