دستگیری سخنگوی داعش خراسان و پیامدهای امنیتی و منطقه‌ای آن

بررسی تحولات افغانستان

دستگیری سخنگوی داعش خراسان، صرفاً بازداشت یک چهره رسانه‌ای نیست؛ بلکه ضربه‌ای مستقیم به مغز متفکر جنگ تبلیغاتی این گروه تروریستی است.
سلطان عزیز عزام، فردی که سال‌ها روایت داعش خراسان (ISIS-K) را در افغانستان و فراتر از آن شکل می‌داد، بنا بر گزارش رسانه‌های پاکستانی در خاک این کشور بازداشت شده است. این تحول، نه‌تنها آینده داعش خراسان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بلکه ابعاد تازه‌ای از معادلات امنیتی، تنش‌های کابل–اسلام‌آباد و بازی‌های پشت پرده منطقه‌ای را آشکار می‌کند.

سخنگوی داعش خراسان کیست؟

سلطان عزیز عزام اهل منطقه باریکاب ولسوالی بتی‌کوتِ ولایت ننگرهار است. در زمان اشغال افغانستان توسط ارتش شوروی، وی که کودک بود همراه با خانواده خود به پاکستان مهاجرت کرد و در کمپ مهاجرین در شهر پیشاور ساکن شد. اطلاعات اندکی درباره خانواده سلطان عزیز عزام وجود دارد اما طبق اظهارات وی، پسر ۱۳ ساله‌اش در حمله پهپادی نظامیان آمریکایی کشته شده است.
بعد از یک دوره مهاجرت، وی به زادگاهش بازگشت و در رشته ژورنالیزم در دانشگاه ننگرهار تحصیل کرد. وی مدتی به عنوان مشاور شورای ولایتی ننگرهار فعالیت می‌کرد.

سلطان عزیز عزام حدود یک دهه در چند رادیوی محلی از جمله رادیو اصلاح، رادیو همیشه بهار و رادیو نن در ولایت ننگرهار فعالیت داشت. عزام طبع شاعری و نویسندگی داشت و پیش از پیوستن به داعش خراسان (ISIS-K)، آثارش اغلب در شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک منتشر می‌شد.

فصاحت کلام، توانایی نویسندگی و تسلط او بر هر دو زبان پشتو و دری، وی را یک فرد اثرگذار و مشهور ساخت. عزام از طریق فعالیت‌های رسانه‌ای به صدایی آشنا در افکار عمومی شرق افغانستان یا دست کم در ولایت ننگرهار تبدیل شد و جایگاهش را به‌عنوان چهره‌ای مورد اعتماد در جامعه پیرامونی تثبیت کرد. همین دارایی‌ها بعدها بستری شدند برای انتخاب و فعالیت سلطان عزیز عزام به عنوان سخنگوی داعش خراسان (ISKP).

سلطان عزیز عزام چگونه به سخنگوی داعش خراسان تبدیل شد؟

داعش خراسان در سال ۲۰۱۴ به عنوان شاخه منطقه‌ای داعش در شرق افغانستان یعنی منطقه‌ای نزدیک به محل اقامت عزام تاسیس شد. طبق اطلاعات منتشر شده، سلطان عزیز عزام در همان سال تاسیس داعش خراسان به این گروه پیوست.

این که عزام چرا به داعش خراسان پیوست، ریشه در محل رشد، افکار و عقاید وی دارد. نخست این که منطقه بتی‌کوک ننگرهار یک منطقه سنتی و به لحاظ دینی محافظه‌کار شهرت دارد، دوم، منطقه شرق افغانستان از زمان اشغال شوروی محل فعالیت سلفی‌ها بود و اکنون هم این منطقه از افغانستان به مرکز سلفیت شهرت دارد. سوم، در زمان جنگ افغانستان با شوروی، کمپ‌های مهاجرین تحت حمایت و آموزش گروه‌های سلفی قرار داشتند. همین بسترها سبب شدند که عزام به گفته خود وی، تمایلاتی به جهادگرایی داشته باشد.

از سوی دیگر، افکار، عقاید و توانمندی‌های عزیز عزام سبب شدند که داعش هم او را به عنوان گزینه‌ای ایده‌آل تشخیص دهد و جذب کند. گروه‌های افراطی همواره به‌دنبال افرادی با مهارت‌های تخصصی در حوزه رسانه هستند تا در جذب نیرو و هویت‌بخشی به جنگجویان کمک کنند. عزام از این منظر یک ارزش راهبردی برای داعش خراسان داشت و به همین دلیل بسیار زود به عنوان سخنگوی داعش خراسان منصوب شد.

نقش سلطان عزیز عزام در تبلیغات و جنگ رسانه‌ای داعش خراسان

پس از پیوستن سلطان عزیز به داعش خراسان (ISKP) و انتصاب وی به عنوان سخنگوی داعش خراسان، وی مسئول تولید محتوای رسانه‌ای و تبلیغاتی، صدور بیانیه‌های رسمی و هماهنگی پیام‌ها میان واحدهای عملیاتی و تیم رسانه‌ای بود. سخنرانی‌ها و پیام‌های صوتی عزام از طریق پلتفرم‌های مختلف وابسته به این گروه منتشر می‌شد و غالباً بر جذب نیرو، تبلیغ ایدئولوژیک و تمجید از حملات داعش خراسان تمرکز داشت. این پیام‌ها به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند که هم مخاطبان محلی و هم فراملی را هدف قرار دهند و داعش خراسان را به‌عنوان نیرویی منسجم، ایدئولوژیک و توانمند به تصویر بکشد.

عزام به عنوان سخنگوی داعش خراسان به زودی توانست روایت این گروه را در افغانستان نشر کند و فعالیت و توانایی وی سبب شدند که بسیار زود داعش خراسان و روایت این گروه تروریستی در افغانستان و فراتر از افغانستان دیده شود. عزام که چهره‌ای شناخته شده بود، توانست در نقش خود به عنوان سخنگوی داعش خراسان اثرگذاری زیادی داشته باشد و همین ویژگی‌ها سبب شدند که طی ده سال اخیر وی پس از رهبر داعش خراسان، به عنوان مطرح‌ترین فرد یا به‌عبارتی فرد شماره دوم داعش خراسان شناخته شود.

چرا سلطان عزیز عزام فرد شماره دو داعش خراسان بود؟

در دی ماه 1397 نیروهای خارجی مستقر در افغانستان به رهبری آمریکا اعلام کردند که سلطان عزیز عزام، سخنگوی داعش خراسان (ISIS-K) بر اثر حمله هوایی آنها در منطقه پچیراگام ولایت ننگرهار افغانستان کشته شده است. اما بعدها با انتشار فایل صوتی از وی معلوم شد که سخنگوی داعش خراسان زنده است و مشخص نیست که نیروهای آمریکایی چه کسی را کشته‌اند.

پس از این که محرز شد که سخنگوی داعش خراسان زنده است، در سال ۲۰۲۱، آمریکا، سلطان عزیز عزام را در لیست افراد تروریست و تحت تعقیب قرار داد. قرار گرفتن عزام در این فهرست، نشان دهنده اهمیت راهبردی تبلیغات در دستگاه این گروه تروریستی و نقش سخنگوی داعش خراسان در شکل‌دهی روایت این گروه دارد.

با این وجود دستگیری سخنگوی داعش خراسان (ISKP) در این مقطع زمانی از جهات مختلفی اهمیت و ابهام دارد. نخست این که دستگیری وی زمانی رخ می‌دهد که این گروه از یک گروه پویا به یک گروه ورشکسته تبدیل شده است. داعش خراسان ماه‌ها است که نتوانسته در افغانستان عملیات چشمگیری داشته باشد و دستگیری سخنگوی داعش خراسان ضربه مهلک دیگری بر پیکره این گروه محسوب می‌شود. دوم، بر اثر ضربات مهلک حکومت طالبان، گروه داعش به پاکستان کوچ کرده است و دستگیری سخنگوی این گروه در خاک پاکستان اثبات دیگری بر اظهارات مقامات حکومت طالبان مبنی بر استقرار داعش خراسان در پاکستان است. سوم، در آستانه سفر ژنرال عاصم منیر فرمانده ارتش پاکستان به آمریکا، این دستگیری هدیه دیگری از جانب پاکستان به کاخ سفید قلمداد می‌شود که به شدت از فعالیت داعش خراسان نگران است. چهارم، پاکستان با دستگیری سخنگوی داعش بر آن است تا اتهامات و تردیدها در زمینه استقرار داعش خراسان در خاک این کشور را از سوی کشورهای منطقه برطرف کند.

مطالب مرتبط
نقش جدید داعش خراسان در منطقه
داعش خراسان؛ شبحی در مرز انکار و واقعیت

پیامدهای امنیتی و سیاسی دستگیری سخنگوی داعش خراسان

دستگیری سخنگوی داعش خراسان به معنای تضعیف مستقیم توان تبلیغاتی و جذب نیروی این گروه است؛ زیرا سخنگوی داعش نقشی کلیدی در مشروعیت‌بخشی به خشونت و تولید روایت ایدئولوژیک داشت. دستگیر سلطا عزیز عزام با تخصص حرفه‌ای برای جنگ ایدئولوژیک، یک ضربه جبران ناپذیر برای این گروه است. شاخه افغانستان داعش در سال‌های اخیر با تبلیغات گسترده خود توانسته بود جنگجویان فرامنطقه‌ای را جذب خود کند. بعید است داعش خراسان بتواند فردی با قابلیت‌های سلطان عزیز عزام به سادگی بیابد و این خلا به زودی پر نخواهد شد.

دستگیری سخنگوی داعش خراسان در خاک پاکستان، جدا از این که شکستی برای داعش محسوب می‌شود، صفحه جدیدی در پرونده اختلافات بین حکومت طالبان و پاکستان خواهد گشود. این چندمین دستگیری نیروهای ارشد داعش خراسان (ISKP) در خاک پاکستان است و حکومت طالبان بر روایت خود مبنی بر استقرار این گروه تروریستی در خاک پاکستان تاکید بیشتری خواهد کرد.

دستگیری سخنگوی داعش خراسان در خاک پاکستان با روایت مقامات سیاسی و نظامی پاکستان مبنی بر این که افغانستان محل استقرار گروه‌های تروریستی است، در تضاد است. هر چند که مقامات پاکستانی گفته‌اند که وی را در ایالت خیبرپختونخوا و هنگام بازگشت از افغانستان دستگیر کرده‌اند اما ناظران به خوبی درک می‌کنند که این روایت جای تامل و تردید دارد.