بررسی تحولات افغانستان
افغانستان و ایران که امروزه به‌عنوان دو واحد مستقل سیاسی محسوب می‌شوند، روزگاری یک پیکره واحد بودند و اشتراکات متعدد که خود را در نژاد، زبان، فرهنگ و دین مشترک تبلور داده است، می‌تواند زمینه‌ساز روابط سیاسی و اقتصادی گرم‌تری بین دو کشور باشد. در سایه این ویژگی‌های مثبت، به رغم تحمیل تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران و موانع ایجاد شده توسط آمریکا برای حضور فعال ایران در افغانستان دوره جمهوریت، روابط تجاری بین دو کشور از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار بود به طوری که ایران در چند سال پسین جایگاه نخست را در جدول شرکای اقتصادی افغانستان به دست آورد.
بر اساس آمارها هم اکنون نیز ایران در همان جایگاه نخست شرکای اقتصادی افغانستان قرار دارد. در کنار کسب این جایگاه اقتصادی، باید گفت که ظرفیت‌ها و جاذبه‌های اقتصادی فراوان دیگری بین کشور وجود دارند که با سرمایه‌گذاری نه تنها سطح تعامل اقتصادی به شکل جهشی افزایش خواهد یافت بلکه بلکه تأثیرات مثبتی در روابط سیاسی دو کشور نیز به همراه خواهد داشت. در این یادداشت به صورت اجمالی به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.
ایران بزرگ‌ترین شریک تجاری افغانستان
از چندین سال به این سو ایران در جایگاه نخست شرکای تجاری افغانستان قرار دارد که حجم داد و ستد اقتصادی دو کشور به حدود سه میلیارد دلار در سال رسید.و چیزی حدود ۴۰ درصد از بازار افغانستان را به خود اختصاص می‌داد. درحال حاضر سهم ایران از این بازار چیزی حدود یک‌و‌نیم میلیارد دلار است که رقم پایین‌تری نسبت به سال‌های گذشته را نشان می‌دهد. در خصوص چرایی این رقم دلایل زیادی می‌توان ذکر کرد اما مهم‌ترین آن شوک وارده ناشی از تغییر حکومت در کابل در سال گذشته می‌باشد که با ملاحظه اقدامات هر دو طرف به خصوص حکومت طالبان، وضعیت در حال بازگشت به روال عادی است.
افغانستان بازار خوب کالاهای ایرانی
افغانستان کشوری است که ۹۰ درصد از کالاها و خدمات مصرفی خود را از بیرون وارد می‌کند. براساس آمارها این حجم از واردات، بازاری به ارزش ۸ میلیارد دلار برای صادرکنندگان به این کشور فراهم می‌کند. هرچند سهم ایران از این بازار کم نیست اما با توجه به جذابیت‌هایی مانند مرغوبیت و ارزان بودن کالاهای ایرانی نسبت به تولیدات مشابه دیگر کشورها، انتقال سریع به بازار افغانستان، تنوع در تولیدات، انطباق با تقاضا‌های مردم افغانستان و نگاه مثبت فرهنگی مردم افغانستان نسبت به تولیدات ایرانی، می‌باید سهم ایران در بازار افغانستان بیشتر از رقم حال حاضر باشد.
افغانستان مقصدی مناسب برای سرمایه‌گذاران ایرانی
در دوره جمهوریت حضور آمریکا در افغانستان مانع اصلی فراروی سرمایه‌گذاران ایران محسوب می‌شد به‌گونه‌‌ای که آمریکایی‌های هیچ قراردادی را در افغانستان که با سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی ایرانی امضاء می‌شد تأیید نمی‌کردند. اما پس از تحول جدید در افغانستان، فرصت‌های سرمایه‌گذاری خوبی برای سرمایه‌گذاران ایران در این کشور فراهم شده است. در این خصوص بارها مقامات حکومت سرپرست کابل از سرمایه‌گذاران ایرانی تقاضای سرمایه‌گذاری در بخش‌های استخراج معادن و دیگر بخش‌های زیربنایی را کرده اند.
افغانستان و ایران مقاصد مناسب ترانزیتی برای یکدیگر
افغانستان به دلیل محاط بودن در خشکی به شدت نیازمند اتصال به بنادر دریایی است و از طرف دیگر ایران علاقمند است راه‌های زمینی خود را برای اتصال به آسیای مرکزی و چین گسترش دهد. چنین نیازمندی و علاقمندی متقابل ایجاب می‌کند که دو کشور برای گسترش خطوط ریلی و جاده‌ای اقدامات لازم را روی دست گیرند. در این زمینه بندر چابهار و خط ریلی خواف – هرات نمونه‌های خوبی برای توسعه هستند.
به منظور عملی شدن موارد ذکر شده، لازم است که اقداماتی از سوی دو کشور به خصوص مقامات کابل صورت گیرد از جمله برداشتن موانع موجود ساختاری و فنی میان دو کشور، ایجاد مراکز تجاری دائمی کالاهای ایرانی در شهرهای بزرگ افغانستان (که به تازگی یک مرکز بزرگ تجاری ایران در کابل افتتاح شد)، ایجاد بازار‌چه‌های مشترک مرزی، فراهم‌سازی تسهیلات برای تجار ایرانی و افغانی، امضاء قرارداد‌های سرمایه‌گذاری میان دو کشور و سهیم شدن صنعت ریلی و جاده‌سازی ایران در احداث راه آهن و جاده در افغانستان.
