بررسی تحولات افغانستان
بحران برق افغانستان همچنان ادامه دارد و به یکی از مهمترین چالش‌های ساختاری کشور تبدیل شده است؛ بحرانی که زندگی روزمره میلیون‌ها شهروند افغان، از روشنایی خانه‌ها تا فعالیت بیمارستان‌ها و صنایع را به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار داده است و حتی تامین برق 24 ساعته کابل ناممکن است.
نمود ظاهری این وضعیت بحران انرژی در افغانستان، دسترسی فقط ۴۰ درصد مردم این کشور به برق، قطعی مکرر برق کابل و چهار کلان‌شهر مهم، نبود انرژی کافی برای شهرک‌های صنعتی و وابستگی شدید به برق وارداتی است.
این بحران برق افغانستان میراثی از ناترازی عمیق انرژی در حکومت‌های پیشین است که اکنون حکومت طالبان با آن مواجه است. طالبان برای مهار این وضعیت و تأمین برق پایدار، مجموعه‌ای از طرح‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت را در دستور کار قرار داده‌اند؛ طرح‌هایی که برخی از آنها فوری و زودبازده و برخی دیگر زیربنایی و زمان‌بر هستند.
در حال حاضر تولید برق افغانستان از منابع داخلی بسیار اندک و حدود 300 مگاوات است که تقریبا یک هفتم نیاز افغانستان در زمان پیک می‌باشد. برق تولیدی عمدتا از نیروگاه‌های برق آبی (مانند سدهای نغلو و کجکی) و نیروگاه‌های حرارتی (مانند تره‌خیل و شبرغان) تامین می‌شوند اما این نیروگاه‌ها علاوه بر ظرفیت پایین با سه چالش عمده مواجه هستند؛ کمبود آب، گرانی سوخت و فرسودگی. با توجه به روند رو به رشد جمعیت و حرکت افغانستان به سوی صنعتی شدن، نیاز افغانستان به برق طی پنج سال آینده دست کم حدود 10 هزار مگاوات برق است.
اقدامات طالبان برای حل بحران برق افغانستان چیست؟
حکومت طالبان بر اساس طرح‌های بر زمین مانده از زمان جمهوریت، طرح چند مرحله‌ای را برای حل بحران برق افغانستان روی دست گرفته است. که برخی زود بازده و برخی دراز مدت هستند.
اقدامات زودبازده برای حل مشکل کمبود انرژی
فوری‌ترین اقدام، تمدید قرارداد واردات برق از کشورهای ایران، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان بوده است. پرداخت بدهی کشورهایی مانند ازبکستان که از زمان جمهوریت مانده بود و تمدید هر ساله قراردادها سبب شده است همین میزان انرژی وارداتی قطع نشود. مجموع برق وارداتی از این کشورها 620 تا 800 مگاوات می‌باشند.
با این وجود، نه تنها میزان برق وارداتی پاسخگوی مصرف داخلی نیست بلکه این وابستگی شدید، افغانستان را در برابر هر تنش سیاسی یا زمستان سرد، به شدت آسیب‌پذیر می‌کند. تاجیکستان و ایران در زمان پیک مصرف داخلیِ خود، صادرات برق به افغانستان را کاهش می‌دهند که همین موضوع سبب قطع برق کابل، هرات و دیگر شهرهای افغانستان در فصل زمستان می‌شود.
دومین اقدام حکومت طالبان در زمینه پروژه‌های زودبازده، احداث نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت پایین و متوسط است. طی 2 سال گذشته چندین پروژه برق خورشدی (سولار) در نقاط مختلف افغانستان به ویژه مناطق محروم و مستعد راه‌اندازی شده که بخشی از آنها به بهره‌برداری هم رسیده است. نیروگاه 20 مگاواتی بامیان، پروژه تولید برق 22 مگاواتی سروبی، نیروگاه خورشیدی پنج مگاوات هرات و پروژه تولید برق 40 مگاواتی لوگر از این جمله هستند.
سومین اقدام، واردات برق بیشتر از کشورهای آسیای مرکزی است. حکومت طالبان دو کلان پروژه واردات انرژی برق از ازبکستان و ترکمنستان را آغاز کرده است که یکی از این پروژه در مرحله نهایی قرار دارد. شرح این دو پروژه واردات برق از آسیای مرکزی از این قرار است:
خط انتقال برق ۵۰۰ کیلوولت ترکمنستان ـ افغانستان
پروژه خط انتقال برق ۵۰۰ کیلوولت شبرغان ـ دشت‌الوان یکی از زودبازده‌ترین طرح‌های زیربنایی در برق افغانستان است و در رفع ناترازی برق افغانستان تاثیر زیادی دارد. این خط انتقال برق، با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات، قرار است برق وارداتی ترکمنستان را به افغانستان منتقل کند. در این پروژه ۷۷۵ پایه / دکل، برق وارداتی از ترکمنستان را از طریق جوزجان، بلخ و سمنگان به استیشن دشت الوان ولایت بغلان منتقل می‌کند.
سپس این خط انتقال به چوک ارغنده کابل منتقل خواهد شد. قرار است این خط انتقال، علاوه بر ولایت‌های شمالی، برق ولایت‌های کابل، لوگر، ميدان وردک، غزنى، قندهار، ننگرهار و کنر را تامین کند. بر اساس اظهارات مقامات شرکت برشنا و معاون اقتصادی ریاست الوزرا، این پروژه 95 درصد تکمیل شده است.
این خط انتقال برق در صورت تکمیل و راه اندازی، یک جهش بزرگ، در وضعیت برق افغانستان ایجاد خواهد کرد. اهمیت این طرح نه تنها در ابعاد فنی و اقتصادی؛ بلکه در پیامدهای اجتماعی، امنیتی و سیاسی نیز قابل تأمل است. بر اساس اظهارات مقامات شرکت برشنا (شرکت برق افغانستان)، با تکمیل خط 500 کیلوولت شبرغان – دشت الوان، زمینه تأمین برق ۲۴ ساعته برای ۱۲ ولایت فراهم می‌شود.
امید به برق 24 ساعته کابل
از جمله ثمرات چشمگیر خط 500 کیلوولت شبرغان – دشت الوان، تامین برق 24 ساعته کابل است که از کمبود شدید برق رنج می‌برد و پایتخت‌نشینان چندین ساعت از روز برق ندارند. کابل به عنوان پرجمعیت‌ترین شهر افغانستان، سال‌ها است با کمبود برق دست و پنجه نرم می‌کند؛ خاموشی‌های پی در پی نه تنها زندگی روزمره مردم را مختل ساخته بلکه فعالیت ادارات، مدراس، بیمارستان‌ها و مراکز صنعتی را تحت تاثیر قرار داده است. بهره‌برداری از این پروژه می‌تواند فشار را از روی پایتخت بردارد و توزیع برق را از وابستگی به چند خط محدودی که از پلخمری و سالنگ می‌گذرد، خارج سازد.
خط انتقال برق 500 کیلوولت ازبکستان – افغانستان
مرداد ماه امسال قراردادی بین دولت‌های افغانستان و ازبکستان برای احداث خط انتقال برق ۵۰۰ کیلوولت از ازبکستان به افغانستان امضا شد. بر اساس این قرارداد، این خط انتقال برق، 800 تا ۱۰۰۰ مگاوات برق وارداتی را از ازبکستان به افغانستان منتقل خواهد کرد. قرار است این خط برق از ازبکستان به منطقه دشت الوان ولایت بغلان وصل شود که یک ایستگاه مهم در شبکه برق افغانستان است.
توسعه ساب استیشن (ایستگاه) چوک ارغنده کابل با ظرفیت ۸۰۰ مگاولت آمپر، احداث خط انتقال برق ۲۲۰ کیلوولت کابل– ننگرهار و ساخت ساب‌استیشن (ایستگاه) شیخ‌مصری ننگرهار از دیگر مفاد این قرارداد هستند.
ارزش این قرارداد 242 میلیون دلار است که توسط طرف ازبکی تأمین می‌شود. این پروژه قرار است طی ۱۸ ماه به پایان برسد و هزینه‌ها به صورت تدریجی توسط شرکت برشنا (شرکت برق افغانستان) پرداخت خواهد شد.
طالبان و بحران برق افغانستان؛ نگاهی به اقدامات زیربنایی
در کنار اقدامات کوتاه مدت که بیشتر بر تولید برق با ظرفیت پایین و واردات برق از آسیای مرکزی متکی هستند، پروژه‌های دراز مدت بر تولید برق در افغانستان در مقیاس کلان با استفاده از احداث نیروگاه‌های برق-آبی و نیروگاه‌های خورشیدی، حرارتی و بادی در نقاط مختلف افغانستان متکی می‌باشند. این پروژه‌ها عمدتا با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی انجام در بازه زمانی 2 تا 10 سال انجام خواهند شد. برخی از مهمترین این پروژه‌ها به شرح زیر هستند.
تولید 10 هزار مگاوات برق توسط عزیزی گروپ
مردادماه 1404، تفاهم‌نامه‌ای سرمایه‌گذاری به ارزش ۱۰ میلیارد دلار بین وزارت انرژی و آب افغانستان با یک شرکت خصوصی به نام عزیزی گروپ به امضا رسید.
طبق این تفاهم‌نامه، نیروگاه‌های تولید برق از منابع ذغال‌سنگ، آب، باد و گاز با ظرفیت ۱۰ هزار مگاوات، در ولایات مختلف افغانستان توسط این شرکت احداث خواهند شد. قرار است این شرکت با سرمایه 10 میلیارد دلار، این نیروگاه‌ها را تا سال ۲۰۳۲ تکمیل و به بهره‌برداری بسپارد. بر اساس اعلام دو طرف قرارداد، در فاز اول پروژه، تولید ۳۴۰۰ مگاوات برق از منابع ذغال‌سنگ در ولایات مختلف افغانستان آغاز خواهد شد؛
ـ ۷۵۰ مگاوات در مزارشریف
ـ ۵۰۰ مگاوات در حیرتان
ـ ۴۰۰ مگاوات در بغلان
ـ ۴۰۰ مگاوات در بامیان
– ۱۵۰ مگاوات در هرات
فاز دوم پروژه شامل نیروگاه‌های برق – آبی، گازی و خورشیدی خواهند بود؛
ـ نیروگاه‌های گازی با ظرفیت تا ۳۷۰۰ مگاوات
ـ نیروگاه‌های برق‌آبی تا ۲۷۰۰ مگاوات
ـ نیروگاه‌های خورشیدی تا ۲۰۰ مگاوات
طبق اخبار منتشر شده، مطالعات میدانی پروژه‌های فاز اول توسط شرکت عزیزی گروپ آغاز شده است و امید اصلی حکومت افغانستان برای حل بحران برق افغانستان و تبدیل شدن به کشور صادر کننده برق به این پروژه است.
تولید دو هزار مگاوات برق توسط شرکت کام گروپ
شهریور ماه 1404، شرکت برشنا (اداره برق افغانستان) با یک شرکت خصوصی به نام «کام گروپ» امضا کرد که بر اساس آن این شرکت متعهد به سرمایه‌گذاری برای تولید دو هزار مگاوات برق در افغانستان شده است. مدت زمان اجرای این پروژه بین سه تا هفت سال ذکر شده و قرار است از منابع مختلف آب، گاز، باد و حرارت داخلی زمین برق تولید شود.
این شرکت، با شرکای هلندی و دانمارکی تولید برق در افغانستان را انجام خواهد داد. شرکت کام گروپ با توجه به ظرفیت بالای افغانستان در تولید برق از منابع باد، اعلام کرده است که قصد احداث کارخانه تولید توربین‌های بادی در افغانستان را دارد. قرار است هزار مگاوات از برق وعده داده شده، از طریق این توربین‌های بادی تولید شود.
تولید 240 مگاوات برق توسط غضنفر گروپ
در شهریور ماه 1404 شرکت برشنا توافقی را با شرکت خصوصی «غضنفر گروپ» امضا کرد که بر اساس آن قرار است در ولایت‌های شبرغان، بلخ، لوگر، کابل و هرات نیروگاه‌هایی با ظرفیت مجموعی 240 مگاوات احداث شوند. در شبرغان، یک نیروگاه حرارتی (گازی) با ظرفیت ۵۰ مگاوات با هزینه ۷۰ میلیون دلار طی ۱۸ ماه، در بلخ، نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۴۰ مگاوات و سرمایه‌گذاری ۳۱.۱۵ میلیون دلار در مدت ۱۶ ماه، در ولایت لوگر، نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۴۰ مگاوات با بودجه ۳۶ میلیون دلار طی ۱۸ ماه، در منطقه شکر دره کابل، پروژه‌ای با ظرفیت ۷۰ مگاوات و هزینه ۵۲ میلیون دلار طی ۲۱ ماه و در گذره هرات نیروگاه خورشیدی ۴۰ مگاواتی با بودجه ۳۶ میلیون دلار احداث خواهند شد.
بازسازی و تکمیل شبکه توزیع برق افغانستان
یکی از کارهای ناتمام افغانستان در حوزه انرژی، تکمیل شبکه توزیع برق کشور است و بدون داشتن یک شبکه برق سراسری، حل بحران انرژی افغانستان غیرممکن است. برشنا در آذر/عقرب ماه اعلام کرد که برای توسعة شبکة برق افغانستان در سال جاری 820 میلیون دلار تخصیص داده شده است.
چالش‌های حکومت طالبان برای رفع بحران برق
حل بحران برق افغانستان علاوه بر تدابیری که در فوق بیان شد، نیازمند رفع برخی موانع و چالش‌ها است. هر چند حکومت طالبان رفع بحران برق را به کمک‌های خارجی وابسته نساخته و این پروژه‌ها را با بودجه داخلی و جذب سرمایه‌گذاری به پیش خواهد برد اما این حجم از سرمایه‌گذاری نیازمند محیطی امن و با ثبات است. با این وجود باید واقع‌بینانه درک کرد که ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت برق افغانستان، امنیت و ثبات سیاسی پایدار را مطالبه می‌کند.
لازم است تا حکومت طالبان برای تثبیت سیاست و امنیت افغانستان تلاش بیشتری کند. امنیت خطوط انتقال برق و نیروگاه‌های تولید برق که در سراسر افغانستان پراکنده خواهند بود، نیاز به یک نیروی امنیتی وسیع دارد. این تاسیسات برای گروه‌های شبه‌نظامی یک هدف مناسب به منظور ناکارآمد جلوه دادن حکومت است.
چالش دیگر برای حل بحران برق افغانستان، مدیریت صحیح پروژه‌ها است؛ تجربه نشان داده بسیاری از پروژه‌های ملی در مرحله آغاز و حین کار با مشکلات بروکراسی، فساد اداری و تضاد منافع افراد و نهادها مواجه می‌شوند. این چالش در زمان جمهوریت باعث زمین‌گیر شدن باعث بسیاری از پروژه‌های زیرساختی افغانستان از جمله پروژه توتاپ شد. هر چند بروکراسی و فساد اداری در حکومت کنونی تا حد زیادی رفع شده اما باید چالش تضاد منافع افراد و نهادها را مراقب بود.
چالش سوم، نگهداری فنی پروژه‌های انرژی است. با فرض این که پروژه‌های تولید برق تکمیل شوند، ظرفیت انسانی برای نگهداری این پروژه‌ها یک امر ضروری و حتمی است. با مهاجرت متخصصین، افغانستان نیاز دارد تا منابع انسانی را برای نگهداری نیروگاه‌های تولید برق تربیت کند. لازم است در این زمینه با کشورهای همسایه که در این زمینه تجربه و ظرفیت لازم را دارند، قراردادهایی برای تربیت نیروی انسانی امضا شود.
مطالب مرتبط
خیز افغانستان برای خودکفایی برق؛ روایت سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری
اقتصاد افغانستان در 4 سال حکومتداری طالبان
جمع‌بندی
در مجموع، بحران برق افغانستان که عمدتا به دلیل فقدان تولید برق کافی در افغانستان است، سبب شده است که 60 درصد مردم افغانستان از نعمت برق محروم باشند. 40 درصد دیگر افغانستان هم برق پایدار یا همان برق 24 ساعته را ندارند و بسیاری از شهرها از جمله کابل با قطع برق مکرر مواجه هستند. طالبان بنا دارد در کوتاه مدت، بحران برق افغانستان و ناترازی انرژی را با واردات برق ۵۰۰ کیلوولت از ترکمنستان و ازبکستان و در میان مدت، با احداث نیروگاه‌های آبی، حرارتی، بادی و خورشیدی پایان دهد. هر دو مهم هستند چرا که تأمین برق افغانستان در کوتاه‌مدت بدون واردات گسترده ممکن نیست و تولید انرژی در داخل، برق ارزان و پایداری را ارائه می‌دهد.
چشم‌انداز مقامات فعلی افغانستان این است که این کشور طی چند سال آینده به منبع صادرات برق در منطقه بدل خواهد شد. هر چند که وعده‌های سرمایه‌گذاری در سکتور برق افغانستان به حدود 30 هزار مگاوات می‌رسد اما تا تحقق کامل آن فاصله وجود دارد. با این وجود اگر طالبان بتواند بحران برق افغانستان را مهار کند و به مرحله صادرات هم نرسد، باز هم گام مهمی برداشته است.
انرژی برق حکم ستون فقرات یک کشور را دارد و در فقدان آن تحقق طرح استراتژی توسعه ملی افغانستان محال است. حل بحران برق افغانستان نه تنها رضایت مردم را به دنبال خواهد داشت بلکه رشد اقتصادی و جایگاه منطقه‌ای افغانستان را ارتقا خواهد داد. به ویژه اگر منبع تامین این برق انرژی پاک (خورشید و باد) باشد. پیش‌شرط تحقق چشم‌انداز ترسیم شده حکومت طالبان، زمینه‌سازی سیاسی و امنیتی و سپس مدیریت صحیح این پروژه‌ها است.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
