تحلیل وضعیت روابط اقتصادی افغانستان و ترکمنستان

بررسی تحولات افغانستان

سفر هیئت بلند پایه حکومت طالبان به رهبری امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه حکومت سرپرست افغانستان به عشق‌آباد، مورد استقبال دولت ترکمنستان قرار گرفته است و دیدارهای تدارک دیده شده از سوی میزبان تا سطح قربانقلی بردی محمدوف رهبر ملی ترکمنستان بوده است. در دیدارهای صورت گرفته در عشق‌آباد، دو طرف ضمن مذاکره درباره طیف وسیعی از همکاری‌ها، ابراز امیدواری کرده‌اند که تحکیم روابط اقتصادی بین دو کشور، بیش از این به تعلیق نیفتد و مراحل اجرایی طرح‌های اقتصادی کلان بین دو کشور آغاز شود. محورهای اقتصادی کلان میان این دو کشور چیست و چرا تاهنوز محقق نشده است؟

روابط اقتصادی افغانستان و ترکمنستان در سطح دو جانبه
در سطح کشوری، موضوعات مهمی مانند مبادلات کالاها، انرژی و مسیرهای ترانزیتی مهمترین بخش روابط اقتصادی ترکمنستان و افغانستان را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر برق ولایت‌های هرات و شبرغان از ترکمنستان تأمین می‌شود و قرار است افغانستان بخشی از نیازمندی خود به انرژی را از طریق پروژه‌های انتقال انرژی ترکمنستان به جنوب آسیا تأمین کند. همچنین افغانستان برای اتصال به شریان‌های ترانزیت ریلی منطقه به امتداد راه آهن ترکمنستان به داخل افغانستان نیازمند است.

روابط اقتصادی افغانستان و ترکمنستان در سطح منطقه‌ای
به همان اندازه که جنوب آسیا به انرژی ترکمنستان نیازمند است، متقابلا ترکمنستان نیز رشد اقتصاد ملی خود را به انتقال و فروش مازاد انرژی خود به کشورهای متقاضی جنوب آسیا مرتبط می‌داند. افغانستان در عین حالی که از انتقال گاز و برق ترکمنستان در قالب پروژه‌های تاپی و تاپ حق ترانزیت دریافت می‌کند، می‌تواند نیازمندی‌های خود را به انرژی تأمین کند.

براساس این منافع مشترک در اقتصاد منطقه‌‌ای، پروژه‌های انتقال گاز ترکمنستان به پاکستان و هند از طریق افغانستان (تاپی)، انتقال برق ۵۰۰ کیلووات ترکمنستان به پاکستان (تاپ)، امتداد راه آهن ترکمنستان به داخل افغانستان و اتصال آن به کریدور ریلی مزار شریف- هرات- چابهار و همچنین امتداد فیبر نوری در مسیر پروژه تاپی میان مقامات کشورهای هند، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان به امضار رسیده‌اند. به طور خاص قرار بود پروژه تاپی در سال 2015 تکمیل شود و 33 میلیارد متر مکعب گاز را به بازارهای جنوب آسیا تحویل دهد.

با این وجود، این پروژه‌های بزرگ در طول بیست سال گذشته فرصت عملیاتی‌ شدن پیدا نکردند. ماجراجویی‌های ناشی از حضور نیروهای ناتو و غرب در افغانستان، دوام و تداوم و گسترش جنگ در ولایت‌های همجوار ترکمنستان و پاکستان و افزایش بحران‌های سیاسی در نظام پیشین افغانستان هر یک به عنوان مانع و چالش بزرگی در مسیر تحقق این پروژه‌های بزرگ عمل کردند.

اراده مشترک برای همکاری‌های اقتصادی بین حکومت طالبان و ترکمنستان
حکومت ترکمنستان از همان روزهای اول حاکمیت مجدد طالبان علاقه و اراده خود را برای تعامل و همکاری با حکومت طالبان نشان داد. در همین راستا، روابط دیپلماتیک بین حکومت طالبان و ترکمنستان افزایش پیدا کرد و سفارت افغانستان در عشق آباد به حکومت طالبان واگذار شد. پس از آن وزیر خارجه ترکمنستان چندین بار به کابل و هرات سفر کرد و با مقامات حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرد.

نکته قامل تأمل اینجا‌ است که رشید مردوف وزیر امور خارجه ترکمنستان پیوسته در ملاقات‌های خود با مقامات طالبان خاطرات نیک از حسن رفتار و حسن همجواری طالبان از دهه هفتاد تا کنون بازگو کرده است. به گزارش شبکه‌های اجتماعی مربوط به حکومت طالبان، وزیر امور خارجه ترکمنستان، در دیدار با امیرخان متقی اذعان کرده است که در مدت بیست سال حکومت پیشین افغانستان دست‌هایی در کار بوده است که نگذاشته‌اند مردم افغانستان و ترکمنستان از مزایای پروژه‌های تاپی و تاپ بهره‌مند شوند. به گفته وی «اکنون هیچ کسی نیست و من و شما این کار را خواهیم کرد».

چالش‌های اصلی در مسیر پروژه‌های بزرگ
پس از دو سال و نیم از حاکمیت مجدد طالبان و با وجود تأمین امنیت سراسری از جانب حکومت طالبان و علاقمندی حکومت طالبان به تحقق پروژه‌های بزرگ تاپی، تاپ و امتداد راه آهن ترکمنستان به داخل افغانستان، این سئوال مطرح است که چرا این پروژه‌های مهم اقتصادی از سر گرفته نمی‌شود؟‌

به رغم اراده مشترک حکومت طالبان و دولت ترکمنستان برای از سرگیری این پروژه‌های مهم اقتصادی، حکومت طالبان به دلیل تحریم‌های مالی و منجمد شدن دارایی‌های ارزی افغانستان توسط آمریکا و غرب، توان پرداخت سهمیه سرمایه گذاری افغانستان را در این پروژه‌های بزرگ ندارد. علاوه بر آن، به رغم حاکمیت مطلق طالبان بر افغانستان، در صورت عدم شناسایی حکومت طالبان توسط کشورهای جهان، وضعیت و چشم‌انداز سیاسی آینده افغانستان با نوعی ابهام روبرو است که دوام این وضعیت، سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های کلان مانند تاپی را با نگرانی جدی روبرو می‌سازد.

علاوه بر آن، دوام اختلافات سیاسی میان حکومت طالبان و پاکستان و مطرح شدن دوباره منازعات مرزی خط دیورند میان کابل و اسلام‌آباد، به سهم خود وضعیت این پروژه‌های مهم اقتصادی را با ابهام روبرو می‌سازد. انتظار می‌رود که حکومت طالبان با نگاهی واقعبینانه، برای حل این چالش‌ها اقدام اساسی کند.