بررسی تحولات افغانستان
پس از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، ازبکستان در تلاش بوده است تا ضمن تحکیم روابط با کابل، بسترهای لازم را برای همکاری دو کشور به ویژه در زمینه اقتصادی فراهم سازد. به دنبال سفرهای متعدد مقامات دو کشور به پایتخت‌های یکدیگر، به تازگی عبدالله عارف‌اف، نخست‌وزیر ازبکستان به کابل سفر کرد و با مقامات مختلف حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرد. سفر اخیر نخست وزیر ازبکستان به کابل و دیدار با رهبران طالبان که طی آن دو طرف ۳۵ تفاهم‌نامه به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار امضا کردند و قرار است تاشکند سفیر حکومت طالبان را پذیرش کند، از فصل جدیدی از همکاری‌ها در روابط دو کشور حکایت دارد. این یادداشت به زمینه‌های همکاری میان افغانستان و ازبکستان و چشم‌انداز روابط میان دو کشور می‌پردازد.
جایگاه ازبکستان در سیاست خارجی طالبان
دولت پیشین افغانستان برای رهایی از فشارهای سیاسی و اقتصادی پاکستان، سیاست متنوع‌سازی مسیرهای تجاری این کشور را اتخاذ کرد. دولت اشرف غنی دریافت که ازبکستان به عنوان همسایه شمالی با زیرساخت‌های مدرن ترانزیتی، می‌تواند نقش مهمی در دسترسی افغانستان به بازارهای آسیای مرکزی، چین و روسیه ایفا کند. پس از فروپاشی دولت جمهوریت، حکومت طالبان همان سیاست را در پیش گرفت و تمرکز ویژه‌ای بر کشور ازبکستان نهاده است.
حکومت طالبان به ازبکستان به عنوان شریک اقتصادی و سیاسی می‌نگرد چرا که تاشکند بر اساس روابط خوبی که با چین، آمریکا و اتحادیه اروپا دارد، می‌تواند از این روابط برای مشروعیت‌بخشی به طالبان در سطح جهانی استفاده کند. به همین دلیل، ازبکستان در سیاست خارجی حکومت طالبان نقش و جایگاه خاصی دارد.
جایگاه افغانستان در سیاست خارجی ازبکستان
با روی کار آمدن شوکت میرضیایف در سال 2016، ازبکستان به بازنویسی اصول سیاست خارجی خود پرداخت تا اقتصاد این کشور را متحول کند. بر اساس سیاست بازنویسی شده، ازبکستان نیاز مبرمی به همکاری با افغانستان دارد چرا که افغانستان مسیر دستیابی این کشور به جنوب و غرب آسیا و آب‌های آزاد است.
سیاست خارجی ازبکستان بر ایجاد توازن قدرت در برابر چین و دسترسی به بازارهای جدید، به ویژه در هند، متمرکز است. این سیاست می‌تواند منجر به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و رونق اقتصادی در ازبکستان شود. به همین دلیل، ازبکستان در حال گسترش روابط خود با حکومت طالبان است و تلاش می‌کند تا از از مسیر همکاری‌های اقتصادی، نگرانی‌های امنیتی را نیز رفع کند.
چشم‌انداز روابط سیاسی-اقتصادی ازبکستان – افغانستان
با توجه به تحولات اخیر و تلاش‌های ازبکستان برای گسترش همکاری با حکومت طالبان، در مجموع چشم‌انداز روابط دو کشور مثبت ارزیابی می‌شود. در ادامه، برخی از مهم‌ترین ابعاد این روابط مورد بررسی قرار می‌گیرد:
1. تکمیل پروژه راه آهن «ترانس-افغان» که می‌تواند آسیای مرکزی و روسیه را از طریق افغانستان به آب‌های گرم جنوب آسیا متصل کند. این پروژه یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ترانزیتی منطقه است. تکمیل این پروژه به همکاری نزدیک افغانستان، ازبکستان و پاکستان نیاز دارد و می‌تواند تحول عظیمی در اقتصاد منطقه ایجاد کند.
2. تکمیل پروژه راه آهن هرات – مزار شریف که در راستای کریدور شرق به غرب قابل تعریف است. این پروژه از اهمیت ویژه‌ای برای ازبکستان برخوردار است چرا که این کشور را به بازارهای خلیج فارس و جنوب آسیا متصل می‌کند. این پروژه همچنین می‌تواند منجر به ارتباط مستقیم و همکاری‌های بیشتر ازبکستان، افغانستان و ایران شود.
3. افزایش سطح مبادلات حامل‌های انرژی. افغانستان به شدت به واردات انرژی از ازبکستان نیاز دارد. توسعه سطح مبادلات حامل‌های انرژی مانند گاز مایع، بنزین و برق می‌تواند به تعمیق روابط اقتصادی دو کشور از طریق وابستگی متقابل شود.
تحلیل ریسک‌ها و سناریوهای آینده
با وجود چشم‌انداز مثبت روابط افغانستان و ازبکستان، برخی ریسک‌ها و چالش‌ها باید مورد توجه قرار گیرند:
– ناپایداری سیاسی در افغانستان مسبوق به سابقه است و این مسئله می‌تواند باعث تأخیر در اجرای پروژه‌های ترانزیتی و کاهش همکاری‌های اقتصادی شود.
– تهدیدات امنیتی از جمله فعالیت گروه‌های تروریستی در افغانستان می‌تواند به تهدیدی برای امنیت ازبکستان تبدیل شود. در حال حاضر هر دو کشور به این امر واقف هستند که فعالیت هر گروه تروریستی از جمله داعش و حرکت اسلامی ازبکستان می‌تواند چه آسیبی به روابط و پروژه‌های کلان وارد کند.
– پروژه کانال آبی قوش تپه یکی از دیگر موارد چالش‌زا در روابط دو کشور به نظر می‌رسد اما ازبکستان با پرهیز از رسانه‌ای کردن و موضع آشکار در قبال این موضوع جنجالی، تلاش دارد تا از طریق تعمیق روابط، حکومت طالبان را به همکاری در قبال این کانال آبی تشویق کند.
