بررسی تحولات افغانستان
به تازگی حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان گفتگوی اختصاصی با تلویزیون طلوع نیوز افغانستان داشت و نکاتی مهمی را درباره این کشور و نقش کشورهای منطقه و جامعه جهانی در قبال تحولات افغانستان مطرح کرد. نکات بیان شده توسط نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در سه محور داخلی، منطقه‌ای و جهانی معطوف به تحولات افغانستان، قابل تأمل و بررسی است.
رویکرد ایران در قبال مسائل داخلی افغانستان
در این گفتگو، نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان، بحث «حکمرانی و مبارزه با تروریسم» را برای ثبات آینده سیاسی افغانستان، به عنوان دو عامل تعیین کننده و سرنوشت‌ساز مطرح کرد. قمی در خصوص تشکیل حکومت فراگیر با مشارکت اقوام و مذاهب این کشور تصریح کرد «رفتار حکومت طالبان حرکت به این سمت را نشان می دهد. گام‌های اولیه در این مسیر برداشته شده و باید تکمیل شود».
تصریح نماینده ویژه جمهوری اسلامی ایران به این که حکومت طالبان به سمت ایجاد حکومت فراگیر گام برمی‌دارد، خبری انگیزه‌بخش و حاکی از یک چشم‌انداز روشن و مثبت برای افغانستان است اما باید میان رفتار مداراجویانه اجتماعی و مذهبی حکومت طالبان و عزم آن برای تشکیل یک حکومت فراگیر با مشارکت نمایندگان تمام اقوام و مذاهب، تفکیک قائل شد.
طالبان پس از به دست آوردن حاکمیت، در قبال عرف اجتماعی و مناسک مذهبی اقوام و مذاهب مختلف افغانستان تاکنون با مدارا و مسالمت‌آمیز رفتار کرده است. با این وجود، حکومت سرپرست تا هنوز در برابر مطالبات اساسی گروه‌های اجتماعی و مذهبی برای مشارکت سیاسی و رسمیت مذهب شیعه در محاکم افغانستان، گام‌های محسوسی بر نداشته است. با این وجود، با توجه به سطح تماس کاظمی قمی با مقامات حکومت سرپرست، می‌توان امیدوار بود که حکومت طالبان عزم به این اقدام دارد.
با توجه به تأکید دائمی کشورهای منطقه مبنی بر ضرورت تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان، این سئوال مطرح است که سیاست و راهبرد ایران در راستای تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان چیست؟ رفتارشناسی جمهوری اسلامی ایران و سخنان نماینده ویژه ایران در این گفتگو نشان می‌دهد که ایران به هیچ وجه در قبال تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان وارد فشار مستقیم و مداخله جویانه نخواهد شد و این روش را به صلاح افغانستان و مطابق اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نمی‌داند. کاظمی قمی در این مورد تصریح کرد که «ایران همانطور که نمی‌خواهد کشوری دیگری در امور ایران مداخله کند در امور داخلی افغانستان نیز هرگز مداخله نخواهد کرد».
با این نگاه، به احتمال زیاد ایران تلاش خواهد کرد تا از طریق گفتگوی منطقی، حاکمان افغانستان را بر پیامدهای منفی عدم حضور گروه‌های قومی و مذهبی در حکومت آینده افغانستان متوجه سازد. ایران همواره در موضعگیری‌های خود تصریح کرده است که طالبان یک واقعیت تأثیرگذار در افغانستان است ولی تمام واقعیت افغانستان نیست. به گفته کاظمی قمی، حضور و مشارکت تمام جوانب ذیدخل در حکومت آینده افغانستان دستکم دو پیامد حیاتی دارد؛ نخست، تنها با حضور و مشارکت تمام جوانب درگیر در قضایای افغانستان، می‌توان بر تمام چالش‌های افغانستان غالب شد. دوم، ایران معتقد است که تنها تشکیل یک حکومت مورد اعتماد مردم در افغانستان، می‌تواند زمینه‌های مشروعیت داخلی حکومت را تأمین و شناسایی رسمی آن را تضمین کند.
نقش ایران و منطقه در قبال آینده افغانستان
طبق گفته کاظمی قمی، راهبرد اصلی ایران این است که افغانستان آینده روشنی داشته باشد و تجربه تلخ مداخله کشورهای غربی در افغانستان تکرار نشود. از منظر ایران، قدرت استکباری پس از شکست نظامی در افغانستان اکنون در تلاش است تا با بی‌ثبات‌سازی افغانستان از طریق گروه‌های تروریستی مانند داعش، زمینه آشوب را به سطح منطقه از جمله ایران گسترش دهد. با این نگاه، ایران تلاش دارد تا با حفظ نظم موجود در افغانستان، زمینه لازم برای اصلاح تدریجی نظم فعلی افغانستان، فراهم شود.
رویکرد ایران در قبال تحولات افغانستان در 1400، رویکردی واقع‌گرایانه با حفظ اصول اساسی جمهوری اسلامی ایران بوده است. بر همین اساس، سخنان کاظمی قمی نشان می‌دهد که ایران در زمینه روابط مستقیم با کابل تلاش دارد که همزمان با حکومت کابل، روابط خود را با تمام گروه‌های اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار در قضایای کلان افغانستان حفظ کند اما نه تنها هیچ گروهی را در زمینه مبارزه نظامی و بی‌ثبات‌سازی افغانستان کمک و حمایت نکند بلکه طرفین را برای گفتگوهای سازنده و رسیدن به یک تفاهم ملی، ترغیب کند.
در راستای ساز و کار منطقه‌ای، ایران همچنان علاقمند و مصمم است تا با ادامه فعالیت «گروه تماس منطقه‌ای»، زمینه لازم برای ایفای نقش سازنده کشورهای منطقه در قبال شکل‌گیری یک نظم پایدار در افغانستان فراهم شود.
نقش جامعه بین‌المللی در قبال افغانستان
به باور کاظمی قمی جامعه جهانی راجع به افغانستان تاکنون دو نوع رویکرد و اقدام داشته است. در رویکرد اول، غرب به رهبری آمریکا، در فاز پس از اشغال افغانستان، با حمایت از شکل‌گیری گروه‌های مخالف نظامی از جمله داعش در افغانستان، در تلاش هستند تا دامنه ناامنی و فتنه را در سطح منطقه از جمله در درون خاک ایران و روسیه گسترش دهند.
در رویکرد دوم، برخی کشورها و نهادها از جمله سازمان‌ملل متحد تلاش دارد تا در قبال سرنوشت آینده افغانستان نقش آگاهانه‌تر را انتخاب کنند. کاظمی قمی معتقد است که ضعف این نهادها این است که در اجرای کار، تحت تأثیر و القائات سیاسی غرب واقع می‌شوند. با این وجود، به گفته کاظمی قمی، ایران از هر نوع ابتکار جامعه جهانی مشروط به این که برای آینده افغانستان و منطقه سازنده باشد حمایت می‌کند.
افغانستان به عنوان بخشی از منطقه
روی هم رفته، گفتگوی کاظمی قمی نماینده ویژه جمهوری اسلامی ایران در این مصاحبه، دلالت بر نگاه راهبردی ایران در قبال تحولات منطقه به عنوان یک کلیت بهم پیوسته دارد که افغانستان نیز بخشی از این کلیت است. در این نگاه، تحولات افغانستان و منطقه بر یکدیگر اثرگذار هستند و کشورهای منطقه باید به عنوان یک شبکه منطقه‌ای، نظم مناسب و بایسته‌ای را برای تمام منطقه تنظیم و نهادینه‌سازی کنند. اگر کشورهای منطقه، این دینامیک و درایت را از خود نشان ندهند، غرب به رهبری آمریکا دوباره بازی را در منطقه به دست خواهد گرفت که در این صورت کشورهای منطقه از جمله افغانستان دوباره از حضور قدرت‌های غربی آسیب خواهند دید.
حسن نیت حکومت و مردم افغانستان به ایران
طبق دیدگاه کاظمی قمی، حکومت طالبان در یک سال اخیر در راستای اعتمادسازی بین کابل و تهران گام‌های بسیار مؤثری برداشته است که نمونه آن تلاش کابل برای حل چالش حقابه ایران می‌باشد و باید آن را یک گام اساسی برای تقویت حسن نیت میان دو کشور همسایه در نظر گرفت.
از سویی دیگر، مردم افغانستان پس از تجربه دو دهه اشغال این کشور، به نحوی با نیت خیرخواهانه ایران و همچنین مبارزه ایران با استکبار جهانی و صهیونیسم، همسویی تحسین برانگیزی پیدا کرده‌اند. حمایت قاطبه حکومت و مردم افغانستان از اقدام تلافی جویانه ایران از رژیم صهیونیستی دال بر همین موضوع دارد.
